روشهای مطالعه قسمت پنجم بخش دوم بسط و گسترش معنایی مطالب ساده

 
بسط و گسترش معنایی چیست و چگونه ما را در به خاطر سپاری مطالب ساده و دشوار کمک میکند؟

برای شروع این مبحث ابتدا براین نکته تاکید میکنم که ما همواره با انواع گوناگونی از مطالب مواجه میشویم .گاهی این مطالب ساده و گاهی دشوار هستند ، درحین دشواری مصادیق واقعی دارند به عبارتی شما می توانید کلمه میز را  با وجود یک میز در واقعیت انطباق دهید و بلعکس مطالب انتزاعی مانند کلمه  شجاعت  که معادل عینی و بیرونی ندارند .
در جریان یک کشف علمی دانشمندان متوجه این نکته شدندکه گنجایش حافظه انسان در به یاد سپاری و یاد آوری تصاویر بسیار بیشتر از گنجایش مواد کلامی است . کشف بسیار پر اهمیتی است چراکه می تواند انواع تکنیک های متفاوت برای به خاطر سپاری را از دل آن بیرون آورد . یافته های علمی نتیجه زحمات بسیاری از دانشمندان مانند هیوم ،.اینستاین 1998،مورگان کینگ و رابینسون 1984،گیج و برلاینر 1992 و بسیار انسانهای خوب دیگر است .
در این جلسه قصد دارم به شما عزیزان روشهایی را بیاموزم که بتوانید از طریق آن روشهای بسط معنایی را یاد بگیرید و در زمان و مکان مناسب آنها را به کاربگیرید. . همانطوریکه در جلسه قبلی متذکر شدیم تکرار یا مرور اولین را هبرد از راهبردهای سه گانه  شناخت بود که انواع تکنیک های آنرا برای به یاد سپاری مطالب ساده و دشوار برای شما عزیزان بازگو کردیم و امروز دومین راهکار از  راهبردهای سه گانه شناخت را بررسی خواهیم کرد. نام این راهکار بسط و گسترش معنایی است و تکنیکهای این راهبرد را برای مطالب ساده و دشوار تشریح خواهیم کرد . ابتدا:
الف – استفاده از واسطه  ها (modiators) .

شاید برایتان این سوال پیش آمده باشد که ؛ مطالب ساده چگونه مطالبی هستند؟ و تفاوتشان با مطالب دشوار چیست ؟ برای درک این مهم باید بگویم هنگامی که شما قصد دارید کلماتی را به خاطر بسپارید مانند تعاریف ساده ، نام دانشمندان یا واژگان در زبان انگلیسی و..........این مطالب در حیطه مطالب ساده هستند .این نکته را اضافه کنم که هر مطلب جدیدی که یاد می گیریم چه ساده و چه دشوار برای به خاطر سپاری بایستی به طریقی با مطالب قبلی که در ذهن داریم پیوند خاص برقرار کنند .در مورد مطالب پیچیده باید بگویم که آنها  عمدتاً از ترکیب اطلاعات و تعاریف نسبتاً دشوارفعلی  با مطالب قبلی و نتیجه گیری متفاوت از مطلب یادگرفته شده بوجود می ایند ، برای مثال : زمانی که شما یاد میگیرید که اگر دو عنصر شیمیایی را با هم ترکیب کنیم محلول پاک کننده قوی بدست می آید و می تواند اثرات لکه های لباس را به سرعت از بین ببرد . ناگهان به یاد می آورید که لباس سفید شما که اخیرآً با لکه انار کثیف شده و آن فرمول شیمیایی می تواند آنرا از بین ببرد .در اینجا شما اثر کاربردی آن اطلاعات را کشف کرده اید .در کنکور سراسری سوالاتی از جنس کاربرد می آید مثلاً در ادبیات هنگامی که از شما مفهوم یک ضرب المثل را می خواهند .آنجا شما باید بدانید که آن ضرب المثل در کجا کاربرد دارد. سوالات کاربردی در حوزه مطالب ساده قراردارد.
شما عزیزان به طور کلی سوالات را به دودسته مفهومی و ساده تقسیم می کنید سوالات مفهومی همان سطح دشوار سوالات هستند که بیشتر اوقات  شما با آن سرو کار دارید. (یک جلسه مجزا به انواع سوال در کنکور سراسری می پردازیم) . حال در ادامه موضوع مورد بحث خودمان بسط و گسترش معنایی  متذکر شدیم که استفاده از واسطه ها یکی از تکنیک هایی است که برای حفظ کردن اطلاعات ساده مثل حفظ کردن کلمات و تعاریف ساده و یا مجموعه ای داده های ساده به کار می رود. اما چگونه !؟
گاهی اوقات ضروری است که تعدادی لغت را به خاطر بسپارید. در این وضعیت اگر شما بتوانید ارتباط خاصی را بین آن کلمات برقرار کنید آن لغات ، اصطلاحاً معنی دار شوند به آنها می گویند جفت های متداعی ، مثلا شما قصد دارید لغات میز ، کتاب ، ساعت و گردو خاک  را حفظ کنید. با استفاده از این تکنیک شما می توانید جمله کتاب روی میز است.را بسازید و یا گردو خاک روی ساعت ، با این روش می توانید دهها لغت را دو به دو به هم متصل کنید و زنجیر وار یاد بگیرید و گاهی دو جفت متداعی را به هم وصل کنید و آنرا به یاد بسپارید . می توانید حدس بزنید که این روش تکنیک خوبی برای حفظ کردن لغات عربی ، انگلیسی و فارسی است.

ب – تصویر سازی ذهنی

قبلاً گفتیم که حافظه انسان تصاویر را بیشتر از کلام در ظرف خود نگاه می دارد . بنابراین منطقی است ک شما مواد کلامی را به مواد تصویری تبدیل کنید . اما آیا این امکان برای همه کلمات وجود دارد !؟ در پاسخ می گویم: کلمات به دو دو دسته تقسیم می شوند کلمات عینی و کلمات انتزاعی ، کلمات عینی به راحتی معادل بیرونی دارند مثلاً وقتی می گوییم قلب و دهلیزها می توانیم تصویر آنرا مجسم کنیم و در ذهن بسپاریم ویا زمانی  که توصیف دهلیزها را می خوانیم می توانیم جریان خون و پمپاژ آنها در دهلیزها را مجسم کنیم به این عمل تصویر سازی ذهنی می گویند.  تصاویر ذهنی می توانند به اطلاعات و داد های قبلی اضافه شوند.و یاد گیری را مستحکم سازند. اما در مورد کلمات ذهنی و انتزاعی وضع فرق میکند . مثلاً کلمه دوستی یا عدالت را نمی توانیم به تصویر بکشیم .این کلمات فقط رمز کلامی دارند و بس .

ج – روش مکان ها (method of loci)

روش مکان ها یعنی نسبت دادن  آنچه که قرار است حفظ کنیم به یک مکان و اشیاء درون آن مکان (کاخ ذهن) و بیاد آوری آنها با قدم زدن ذهنی در درون آن کاخ .به عنوان مثال شما قرار است  سیستم اعصاب مرکزی و کارکرد آنرا یاد بگیرید . ابتدا یک خانه با دو درب اتاق در ذهن می سازید . یکی را سمپاتیک و دیگری را پارا سمپاتیک می نامید و سپس هریک از کارکرد های آنرا به یکی از اشیاء داخل اتاق نسبت میدهید و اگر کمی با هوش باشید وسایل اتاق را به طریقی انتخاب میکنید که حرف اول نام آنها با حرف اول کلمات کلیدی یکسان باشد به این طریق مقدار زیادی از داده ها در کاخ ذهن شما محفوظ می مانند. این روش آنقدر عالی است که اگر شما به صورت ژنتیک از حافظه خوبی برخوردار باشید ، می توانید همه اطلاعات را بدون ذره ای فراموشی به یاد بیاورید. اما توصیه کلی من این است که از ساختن سه  درب اتاق و 20 یا حداکثر 30 شیئی درون اتاق فراتر نروید به عبارتی سعی نکنید همه کتاب زیست شناسی را به طریقه کاخ ذهنی به حافظه بلند مدت بسپارید.

د – کلمه کلید (keyword)

کلمات کلیدی یعنی  یک کلمه آشنا و مهم که می تواند با کمک یک کلمه آشنا تداعی شود. این تکنیک در دو مرحله انجام می شود مثلاً می خواهیم واژه انگلیسی (cash) به معنی وجه نقد را یاد بگیریم در مرحله اول یک کلمه فارسی شبیه آن پیدا می کنیم مثل (کِش پول ) و در مرحله دوم یک تصویر ذهنی می سازید که با اشتیاق مشغول بستن وجه نقد یا همان اسکناس ها با کِش هستید. آنها را دسته بندی می کنید و می روید و میگذارید در حساب بانکی و بعد که زیاد شدند می روید یک قایق تفریحی می خرید و در سواحل باهاما قایق سواری می کنید و بعد توصیه می کنم  بیش از این ادامه ندهید، از قدیم گفته اند (شتر در خواب بیند........) . خب از شوخی که بگذریم کلمه cash  و کِش و تصویر ذهنی همدیگر را تداعی می کنند.

و – سرواژه (Acronym)

سرواژه ها از حروف اول کلمات تشکیل می شود و یک نوع ارتباط ظریف معنایی بوجود می آورند و کلمات متفاوت را با معنی می کنند به طریقی که شما بتوانید آنها را به سرعت به یاد بیاورید. مثلاً قصد دارید اصطلاح سیستم اعصاب مرکزی را یاد بگیرید . به جای سه کلمه فقط می گویید (سام) . خیلی ساده هرگاه سام را به خاطر آوردید به صورت ناخود آگاه اصطلاح سیستم اعصاب مرکزی تداعی می شود. کلمه سام را هم می توانید با کلمه سام  نام پدربزرگ  رستم جفت کنید .و تصویرذهنی خانه پدر بزرگ بسازید و خانه پدر بزرگ را هم به عنوان کاخ ذهنی برای کارکردهای سیستم اعصاب مرکزی در نظر بگیرید. بنابراین شما می توانید از همه اقسام روشهای بسط معنایی برای کلمات و یا مفاهیم ساده و تعاریف به صورت یکجا استفاده کنید.
(جلسه بعد به راهبرد بسط و گسترش معنایی برای مفاهیم پیچیده می پردازیم)
دکتر سهیل خاکپور