کشف بهترین تاکتیک ها و تکنیک ها برای به خاطر سپردن مطالب درسی : آیا براستی چنین چیزی امکان دارد !؟
 

استراتژی (راهبرد) و فوت فن (تکنیک) مطالعه :
 

امروز  قصد دارم مهمترین مبحث در مقوله یادگیری را برایتان شرح دهم . به یاد گذشته های بسیار دور افتادم زمانی که 10 سال داشتم ،مطبخ گِلی خانه مادر بزرگ را به یاد آوردم و تصویر او با موهای بلند سفید مثل برف که تا کمرگاه او ریخته بود و کیسه بزرگی پر از گردو در کنارش مانند تصویری روشن به ذهنم راه یافت . آن روزها گردو فت و فراوان بود آنقدر که برای انواع شیرینی جات محلی مانند پشت زیک ، حلواسیاه وقطاب و ....... کیسه های پر از گردو بود که به خانه ها سرازیر میشد . واحد اندازه گیری گردو تعداد بود و البته اگر قرار بود مادر بزرگ  آن را بین عروسها ودامادها تقسیم کند شمارش آن امری الزام آور بود. بنابراین مادربزرگم گردو ها را میشمرد امّا با روشی خاص : مشت را داخل کیسه میکرد و تعدادی را بیرون میکشید 5 عدد را جدا میکرد و آنرا در ظرف دیگری میریخت و دوباره 5 تای دیگرو به همین ترتیب ......الی آخر .نکته اینجاست که او هنگامی که 5 تای اول را در مشت داشت به طور مداوم تکرار میکرد 5و5،و5و5............ و تا مشت دوم و 5 تای دوم ، اینبار میگفت 10 و10 و10 و10 و به همین ترتیب تا عدد100 میشمارد و میگفت 5-100و10-100و15-100الی آخر .....................

می خواهم از این خاطره یک نتیجه بگیرم ، چرا که دو امر مهم درون این خاطره نهفته است یکی اینکه مادر بزرگ استراتژی (راهبرد) داشت و آن تقسیم کردن مساوی گردوها بین اعضای خانواده اش بود ولی او تکنیک هم داشت و تکنیک او تکرار بود. او از زمانی که شروع به شمارش میکرد تا زمانی که گردوها را تقسیم میکرد. از استراتژی و تکنیک بهره میبرد. به شکل زیر توجه کنید:

 درفاصله بین شمارش تا تقسیم کردن ، مادر بزرگ فقط از یک استراتژی و یک تکنیک ساده  بهره میبرد . از شما می پرسم ؟ آیا همه انواع یادگیری ها به همین سادگی است !؟ به طور قطع خیر ، کنکور سراسری آنقدر پیچیده است و درسهایتان به غایت سنگین است بنابراین شما باید از راهبردها یا همان استراتژی ها و تکنیک های مرتبط با آنها استفاده کنید تا به طور اصولی فرآیند یادگیری و یاد آوری را انجام دهید.

تاکید میکنم اگر شما عزیزان  همۀ راهبردها (استراتژی ها) و تکنیک های مرتبط با آن را در هنگام مطالعه درسهایتان به کار بگیرید مطمئن باشید که موفقیت در کنکور برایتان بسیار ساده خواهد شد .چرا که شما یک مطلب درسی را شناخته اید یا به بیان دیگر آنرا دانسته اید. برای مثال اگر در کتاب زیست بخوانید که عملکرد و سیستم غدد (اندوکرین) چه  ویژگی های دارد و سپس با یک سری تکنیک خاص آن را به خاطر بسپارید شما عمل شناخت را انجام داده اید شناخت به تنهایی چند استراتژی دارد و برای هر کدام از آنها چند تکنیک  که در ادامه آنها را برایتان شرح خواهم داد . شناخت مهمترین بخش هستی انسان است چه زمانی که می خواهیم امتحان کنکور بدهیم و چه زمانی که مادر یزرگ و یا پدر بزرگ می شوید والبته اگر تا آن زمان تخم گردو را ملخ نخورده باشد با هم دیگر یه قل دو قل بازی کنید .شناخت آنقدر ضروری است که بین موفقیت در طول زندگی و عدم موفقیت و شکست و در همه مراحل زندگی حرف اول را میزند ولی یک ویژگی دیگر هم وجود دارد به نام فراشناخت که حکم ناظر و کنترل کننده اعمال شناختی ما را دارد . او همواره حَیّ و حاضر است و علاوه بر مشورت دادن  و ایجاد آمادگی برای دانستن ، وظیفه قرار دادن اطلاعات درحافظه بلند مدت ، به طریقی که همواره در دسترش باشد و به طور کل بر دانش ما نظارت میکند . فراشناخت همواره به ما میگوید که کی بخوانیم باچه سرعتی بخوانیم . چقدر ازیک مطلب را در چه زمانی بخوانیم و کیفیت مطالعه ما چگونه باید باشد . فراشناخت حکم یک انبار دار باهوش را دارد که هنگام ورود اطلاعات دستور میدهد این بسته اطلاعاتی را در کجای یک انبار بگذارند تا هنگام بازیابی به سرغت آنرا بیرون بیاورند. شناخت و فراشناخت عناصر پردازشی ذهن ما هستند .هر دو لازم و ملزوم یکدیگر هستند. و برای شما که قصد دارید به موفقیت دست یابید امری حیاتی هستند.
هر یک از این دو عنصر دارای  استراتژی های متعدد و همچنین تعدادی تاکتیک  متناسب با استراتژی ها هستند .در این جلسه قصد دارم فقط استراتژی ها و تکنیک های شناخت را برایتان بنویسم . (اگر فرصت بشود) چرا که آنقدر گسترده هستند که مطمئنم در یک جلسه  نمی توانیم به  شناخت  بپردازم ولی به شما عزیزان تذکر جّدی و خیلی خیلی جّدی میدهم : با اینکه استراتژی ها و تکنیک های شناختی که برایتان خواهم گفت هم شیرین هستند و هم بسیار مهم ، ولی در برابر استراتژی ها و تکنیک های فراشناختی مثل فیل در مقابل فنجان است .
 

راهبردهای شنا ختی :
منظور از راهبردهای شناختی کلیه اقداماتی است که ما از طریق آن مطالب یادگرفته شدۀ جدید را با مطالب قبلی ترکیب می کنیم و آنها را در طی یک فرایند وارد حافظه بلند مدت می کنیم .به طور کل راهبردها شناختی به سه دسته کلی تقسیم می شوند ، که عبارتند از :
الف – تکرار یا مرور
ب – بسط یا گسترش
ج – سازماندهی
تکرار یا مرور : منظور از تکرار یا مرور عمدتاً گفتن یک مطلب با صدای بلند یا آهسته است . تکرار یا مرور وابسته به اهداف ما به دو نوع تقسیم میشود . ساده ترین نوع تکرار با هدف نگهداری یک مطلب یا داده ها یا موضوعی موقتی در حافظه کوتاه مدت تا زمان استفاده از آن انجام میشود. مثلاّ وقتی از دوستتان شماره موبایلی را می پرسید و بلافاصله آن شماره را میگیرید. و دومین  نوع تکرار مطالب پشت سرهم با صدای بلند یا آهسته به منظور عدم فراموشی (مانند شمردن گردو ها توسط مادر بزرگ) .فایده این کار این است که کمک میکند مطالب وارد حافظه بلند مدّت شوند.
حالا که با تعریف راهبرد تکرار آشنا شدید به تکنیک های این راهبرد جالب می پردازیم . یادگیری همواره به هدف ما بستگی دارد به عبارتی  هدف ما  یادگیری چه نوع مطالبی است ؟ اگر ساده باشد و نیمه دشوار و یا دشوار و یا در چه زمانی و چه مکانی قصد استفاده از آن اطلاعات را دارید، راهبردها و تکنیک ها خود را انتخاب می کنید . مثل اینکه شما می خواهید به سفر بروید .مسافت کوتاه است . دست می کنید در جیبتان می بینید پول به اندازه کافی دارید که هم سوار تاکسی شوید و هم سوار اتوبوس و البته عجله هم دارید . بارسنگینی هم در دست دارید ؟ در اینجاکدام گزینه را انتخاب می کنید اتوبوس یا تاکسی !؟ اگر خسیس نباشید و نخواهید همه مسافت تا خانه را پیاده بروید قطعاّ سوار تاکسی میشوید. انتخاب راهبردها ی شناختی شبیه همین مثال است . چه درسی را می خوانید ؛ چقدر زمان دارید ؛ میزان دشواری مطالب تا چه اندازه است  و........... انتخاب شما را تعیین میکنند .
دشواری مطالب مهمترین معیار برای انواع انتخاب ما در همه راهبردها است . در مورد راهبرد تکرار یا مرور هم ما دوسطح تکنیک داریم تکنیک های مطالعه مطالب ساده و تکنیک ها یادگیری مطالب دشوار .
راهبرد های تکرار ویژه  مطالب ساده :
یادگیری مطالب ساده بوسیله تکرار خود چندین تکنیک دارد .برای مثال : دانش آموزی قصد دارد جدول عناصر شیمیایی را حفظ کند . بهترین راه آن تکرار است . اما جدول عناصر را نمی شود به یکباره حفظ کرد بنابر این می توانیم این تکلیف ساده را «بخش بخش» کنیم . تکنیک بخش بخش کردن برای همه انواع مطالب ساده و فهرست های طولانی کاربرد دارد.چون بوسیله آن بهتر می توانیم مطالب را به حافظه بلند مدت وارد کنیم . اما روش دیگری هم برای  تکرار (مرور) وجود دارد . نام این روش مطالعه با فاصله یا پراکنده است . به عبارتی  دانش آموز فهرست طولانی  را فقط یکبار نمی خواند بلکه در فواصل زمانی مختلف دوبار می خواند. البته بایستی توانایی خودتان را در مورد حفظ کردن بسنجید . ممکن است برای یک دانش آموز جدول مندلیف فهرست طولانی و دشوار به نظر برسد ولی برای دیگری کوتاه و ساده باشد.(این نکته آخری که گفتم یک نکته کوچک از فراشناخت است که در جلسات بعد برایتان توصیف خواهم کرد)
برای یادگرفتن و حفظ کردن با راهبرد تکرار تکنیک های دیگری هم وجود دارد که عبارتند از : چند بار از رو خواندن ، چند بار رونویسی ،تکرار اصطلاحات مهم و کلیدی با صدای بلند، باز گویی مطالب برا ی چندین بار پشت سر هم و همچنین می توانیم از تدابیر یاد یار مانند آهنگ یا وزن ، قافیه و یا تصویر استفاده کنیم ومثلاً وقتی می خواهیم شعر حافظ را از بر کنیم علاوه بر بخش بخش کردن  می توانیم از آهنگ و وزن و قافیه نیز استفاده کنیم.

راهبرد های تکرار یا مرور برای مطالب معنی دار و پیچیده :

همه می دانیم که مطالب درسی از حفظ کردن یک سری اطلاعات ساده عبور می کند و بلافاصله موضوعات معنی دار و پیچیده به دنبال آنها خواهد آمد . برای اینکه ما بتوانیم از راهبرد تکرار و مرور درجهت موضوعات معنی دار و پیچیده استفاده کنیم  باید بتوانیم از تفکر فعال خود بهره لازم را ببریم و مطالب مهم را از غیر مهم تشخیص دهیم .پس از اینکه تشخیص دادید کدام نکات مهمتر و با ارزش تر هستند می توانید از سه راهکار استفاده کنید و آنها را به  خاطر بسپارید . یکی از بهترین روشها استفاده از تکنیک خط کشیدن زیر مطالب مهم است ( برخی از دانش آموزان تصور می کنند بایستی زیر همه مطالب خط بکشند تا فراموششان نشود ) منظوراز خط کشیدن  در اینجا فقط جدا کردن مطالب کلیدی و مهم است .دومین راهکار خلاصه نویسی است .مثلاً یک پاراگراف مهم را می خوانید وتشخیص می دهید مطالب درون آن بسیار پر اهمیت است در اینجا به جای خط کشیدن زیر همه خطوط پاراگراف ، خلاصه نویسی کنید ، خلاصه نویسی یکی از کاربردی ترین روشها است. در عین حال رونویسی مطلب و یا کپی کردن روشهایی هستند که برای تکرار و یا مرور مطالب پیچیده به کار می روند.

خلاصه مطالب گفته شده :
تا بدینجا با تعریف  استراتژی (راهبرد) مطالعه و تکنیک ها آشنا شدید و همچنین گفته شد که راهبرد های مطالعه 3 دسته هستند . راهبردهای تکرار یا مرور ، راهبردهای گسترش معنایی و راهبرد های سازماندهی . و هر یک از این راهبردها از تعدادی تکنیک تشکیل می شود که درزمان مطالعه مطالب ساده و دشوار  به کار میروند. اما در جلسه ای که گذشت فقط راهبردها و تکنیک های تکرار یا مرور را بیان کردیم . در جلسه (6) آینده شما را با راهبرد گسترش معنایی و راهبرد سازماندهی آشنا خواهیم کرد.

سهیل خاکپور