در جهان ادبیات، یکی از مسائلی که سبب می‌شود کتابی، اعتبار خاصی را بدست آورد و یا فروش آن در لیست‌های هفتگی و ماهانه کتابفروشی‌های گوناگون در سطح جهان با تفاوت چشمگیری روبرو شود؛ کسب جوایز معتبر ادبی گوناگون بوده است. جوایز ادبی نقش غیر قابل انکاری در بهتر دیده شدن و اعتبار بیشتر یک نویسنده و همچنین آثار او در جهان ادبیات بازی می‌کنند.
این جوایز به شکل کلی، یا ریشه و نهاد وابسته به دولت‌ها دارند و یا توسط انجمن‌های ادبی، بنیادها و فرهنگستان‌های خصوصی برگزار و مدیریت می‌شوند. این جوایز در دو سطح ملی و بین‌المللی قابل بررسی‌اند. که از مهم‌ترین جوایز در دو سطح گوناگون می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
مهم‌ترین جوایز ادبی در ایران:
-جایزه هوشنگ گلشیری
-جایزه جلال آل احمد
-نشان لاک‌پشت پرنده
و مهم‌ترین جوایز در سطح بین‌المللی:
-جایزه نوبل ادبی
-جایزه گنکور
-جایزه من بوکر
-جایزه پولیتزر
جایزه هوشنگ گلشیری از جمله جوایز بخش خصوصی است که به شکل سالانه برگزار می‌شد. پس از درگذشت هوشنگ گلشیری، نویسنده‌ی بزرگ کشورمان در سال ۱۳۷۹، به همت همسر او و تعدادی از دوستان و دوستدارانش، بنیادی تحت عنوان بنیاد هوشنگ گلشیری تاسیس شد. این بنیاد به شکل سالانه آثاری را در بخش‌های گوناگونی چون بهترین رمان، بهترین مجموعه داستان، بهترین رمان اول و بهترین مجموعه داستان اول داوری و جوایزی را به آنها اهدا می‌کرد.
این جایزه ادبی در طول سیزده سال به شکل منظم برگزار شد تا اینکه در نهایت در سال ۱۳۹۳، سایت رسمی این بنیاد، اعلام کرد که پس از سیزده دوره برگزاری این جایزه، تصمیم گرفته است تا برگزاری آن را به دلیل کمبود منابع و نیروی انسانی متوقف کند.
آثاری همچون درخت انجیر معابد، چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم، همنوایی شبانه ارکستر چوب‌ها، پرنده من، رود راوی، باغ ملی، رویای تبت و فارسی بخند در ادوار گوناگون برنده‌ی بخش‌های گوناگون این جایزه‌ی ادبی بوده‌اند.
جایزه ادبی جلال آل احمد از جمله جوایز دولتی است که در سال ۱۳۸۷ و در روز تولد جلال آل احمد، نخستین دوره‌ی برگزاری خود را آغاز کرد. برگزاری این جایزه‌ی ادبی، هفت دوره با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داشت تا اینکه از هفتمین دوره، بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان، برگزاری این رویداد را بر عهده گرفت. از جمله نکات این جشنواره‌ی ادبی، جایزه‌ی ۱۱۰ سکه‌ای آن است که به اثر برگزیده تعلق می‌گیرد.
–جایزه جلال آل احمد
ملکان عذاب، پاییز فصل آخر سال است، روباه شنی، لم‌یزرع، آب هرگز نمی‌میرد و تماشاخانه اساطیر از جمله برگزیده‌های این جایزه‌ی ادبی در ادوار گوناگون است.
نشان لاک پشت پرنده که به شکل تخصصی تمرکز خود را بر روی ادبیات کودک و نوجوان گذارده است، در واقع فهرستی است که با همکاری دو سویه و مشترک فصلنامه تخصصی پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان و موسسه شهر کتاب، در پایان هر فصل لیستی از آثاری که در حوزه ادبیات کودک و نوجوان چاپ شده به همراه ارزشیابی این آثار منتشر می‌کند. این لیست ارزیابی، می‌تواند راهنمای خوبی برای پدر و مادرها، مربیان و معلم‌ها باشد تا آثار شایسته را برای کودکان و نوجوانان به خوبی برگزینند.
–
نشان لاک‌پشت پرنده
رده بندی ارزیابانه‌ی این نشان، به این صورت است که شامل شش لاک‌پشت (بسیار عالی)، پنج لاک‌پشت (عالی)،چهار لاک‌پشت (خیلی خوب) و سه لاک‌پشت (خوب) است.
اختراع هوگو کابره، عاشقانه‌های یونس در شکم ماهی، کنسرو غول، رودخانه واژگون و سایه‌ی هیولا از جمله کتاب‌هایی هستند که تاکنون این نشان را به خود اختصاص داده‌اند.
اما در بخش بین‌الملل، در میان جوایز ادبی گوناگون، با جوایزی روبرو هستیم که قدمت و اعتبار چشمگیری دارند.
ادمون دو گنکور وصیتی برای برپایی یک جایزه ادبی برجای گذاشت و این وصیت در نهایت منجر به برگزاری جایزه معتبر گنکور شد. مجمع ادبی گنکور به سال ۱۹۰۲ میلادی تاسیس خود را جشن گرفت و برای اولین بار در روز بیست و یکم دسامبر نخستین جایزه گنکور اهدا شد. گنکور به شکل سالانه برگزار می‌شود و در غالب اوقات، یک رمان برنده این جایزه شده است. البته گنکور یک قانون اولیه دارد و آثاری که در آن داوری می‌شوند، می‌بایست در طی همان سال منتشر شده باشند.
–جایزه گنکور
آثاری همچون در جست‌وجوی زمان از دست رفته اثر مارسل پروست و چاپ انتشارات گالیمار، دهکده من در زمان آلمان‌ها نوشته ژان-لویی بوری و چاپ انتشارات فلاماریون، خیابان بوتیک‌های تاریک نوشته‌ی پاتریک مودیانو و چاپ انتشارات گالیمار و آن ماری اثر لوسین بودار و چاپ انتشارات گراسه از جمله آثار برنده جایزه گنکور در ادوار گوناگون‌اند.
از دیگر جوایز ادبی که در ارزش‌گذاری جهان ادبیات از اهمیت بالایی برخوردار است جایزه من بوکر است که البته بیشتر با نام بوکر شناخته می‌شود. تفاوت بوکر با سایر جوایز ادبی آن است که فقط به آثار نویسندگانی با ملیت انگلیسی زبان تعلق می‌گرفت، اما از سال ۲۰۱۴ آثار نوشته شده به زبان انگلیسی در سایر کشورهای دنیا نیز، شانس شرکت در داوری این جایزه‌ی ادبی را دارا هستند. اما تیم برگزار کننده‌ی این جایزه، از سال ۲۰۰۵ شاخه جدیدی با عنوان جایزه جهانی من بوکر را پایه‌گذاری کردند که نگاهی جامع‌تر به آثار نویسندگان در سر تا سر دنیا دارند.
–جایزه من بوکر
هر ناشر می‌تواند از کتاب‌هایی که در همان سال چاپ کرده است، حداکثر دو عنوان را به بنیاد بوکر معرفی کند تا این آثار در چرخه داوری قرار گیرند. گرما و غبار، کشتی شیندلر، جاده گرسنه، آمستردام، زندگی پی، درک یک پایان و آدم‌فروش از جمله آثار برنده‌ی این جایزه‌ی ادبی است.
جایزه پولیتزر از جمله دیگر جوایز پر اعتباری است که به شکل سالانه برگزار می‌شود که البته زمینه‌های گوناگونی چون روزنامه‌نگاری، ادبیات و موسیقی را پوشش می‌دهد. این جایزه از سال ۱۹۱۷ و تحت نظارت دانشگاه کلمبیا در ایالات متحده برگزار می‌شود. بنیان‌گذارِ این جایزه‌ی ادبی، جوزف پولیتزر، روزنامه‌نگاری امریکایی بود که ریشه‌هایی مجاری داشت. همچنین در بخش عکاسی، جایزه نیم میلیون دلاری پولیتزر هر ساله به یک عکس خبری می‌رسد که آن عکس نشان دهنده‌ی جسارت و دید موشکافانه‌ی عکاس خود می‌باشد.
–جایزه پولیتزر
اما در میان تمام جوایز ادبی، گرایشات آرمان‌خواهانه و ایدئالیستی وجه مشخصه‌ی برنده‌ی جایزه نوبل ادبیات است. نوبل ادبیات، یکی از پنج جایزه‌ی اصلی مجموعه جوایز نوبل است که از زمان همان اولین مراسمش در سال ۱۹۰۱ بنا به اعتقاد آلفرد نوبل سوئدی، هر ساله به نویسنده‌ای تعلق می‌گیرد که آثاری را با گرایشات آرمان‌خواهانه خلق کرده باشد. در داوری جایزه نوبل، مجموعه آثار یک نویسنده ملاک داوری است. اگرچه عموما در متن اهدای جایزه از اثر مشخصی نیز نام برده می‌شود. جایزه نوبل ادبیات هر ساله در ماه اکتبر برگزار و برنده خود را معرفی می‌کند.
–جایزه نوبل ادبی
پیتر هانتکه، اولگا توکارچوک، کازوئو ایشی‌گورو، آلیس مونرو، بارگاس یوسا، مو یان، هرتا مولر و نجیب محفوظ از جمله برندگان جایزه نوبل ادبیات در سال‌های گوناگون هستند.